این اثر ساخته یک فیلم ساز ایرانی است

شهاب ملت‏ خواه : این اثر ساخته یک فیلم‌ساز ایرانی است (جنگ کودکانه)

فیلم “جنگ کودکانه” ساخته ابوالقاسم طالبی در روز دوم جشنواره فیلم فجر در سینما صحرا ویژه منتقدین و خبرنگاران به نمایش در آمد.

هر چند موضوع “جنگ کودکانه” را از منظر سیاست می توان جنگ ابلهانه بوش بر علیه انسانیت دانست، اما این فیلم آقای ابوالقاسم طالبی، فیلمساز فهیم سینمای ایران را از منظر سینما، یک مستند داستانی انسانگرا و واقع نگر می دانیم، زیرا عناصر به کار گرفته در مجموعه کار، فضا و موقعیت وقایع فیلم، تلاش برای نشان دادن زندگی و مرگ انسانهای مورد تهاجم قرار گرفته توسط آمریکاییان و همه چیز نشان از نگاهی قصه گو با گرایش به ساختاری مستند گونه دارد.

میزانس ها و طراحی صحنه، آدمهایی که در”بک گراند” شخصیت های اصلی حضور دارند و از همه مهمتر استفاده از زبان و لجهه عراقی، آنهم در لوکیشن تولید “نه در مرز عراق” بلکه اطراف قزوین و نزدیک تهران، آنقدر ماهرانه انتخاب و چیده شده که اگر کسی به تیتراژ ابتدا و انتهای فیلم توجه نکند و به عنوان جمله معترضه! کارگردان فیلم را در یکی از صحنه ها نشناسد ، کمتر می تواند تشخیص دهد که این اثر ساخته یک فیلمساز ایرانی است و یا موقعیت واقعی صحنه ها بسیار دور از موقعیت حقیقی وقایع داستان است.

انتخاب بازیگران کودک و شخصیت های بزرگسال و نابازیگر (عموما) فیلم، چه از لحاظ چهره، گریم و بازی ها در میزانس ها و حرکات حساب شده دوربین و تقطیع صحنه ها که ما را به نوعی به سوی یک اثر نزدیک به مستند می کشاند، همگی گواه دستیابی طالبی به هدف خویش است. هر چند ممکن است بعضی از ذائقه های تنوع طلب نتوانند شاخصه های آثار کلیشه ای و سرگرم کننده را در این کار بیابند، اما با توجه به مجموعه عوامل تولید کننده فیلم جنگ کودکانه، نیاتی برتر از گیشه و سودخواهی را در پشت اهداف سازندگی آن می یابیم.

گذشته از نگاه ارزشی و سیاسی به موضوع جنگ آمریکا و عراق آن چه در کلیت فیلم خود را می نمایاند، دیدگاه انسانی به آوارگان جنگی و شرایط تحمیلی زندگی دور از آشیانه آن هاست. همان چیزی که روزی توسط آتش افروزان جنگ بر ما هم تحمیل شد و سالیان دراز آورگان دور از خانه های ویران شده خود در آن شرایط زیستند و مرارت ها را تحمل کردند. فرقی نمی کند این انسانها چه در ایران باشند، چه در عراق و افغانستان و فلسطین و … هر چند کمک های بشردوستانه نهادهای امداد رسان، امکانات اولیه زندگی را در اختیارشان قرار دهند. زندگی در چادر، بیابان، مرزهای بیگانه، در محاصره میادین مین و خطرات دیگری که آنها را محاصره کرده هرگز نمی تواند جای محیط امن خانه و دیار اصلی آنها را بگیرد.

در این شرایط است که بسیاری از روابط جدید انسانی شکل می گیرد و در دل فاجعه و تراژدی انسانی، ملودرام های تلخ و شیرین نمود پیدا می کنند و جنگ کودکانه یکی از همان ملودرام های اجتماعی – بشری است که “بدمن” آن کمی دورتر، شهرها را به اشغال در آورده و لانه های آسایش و امن را به آتش فتنه خود سوزانده است.

در این فیلم یکی از نقاط قوت و امیدوار کننده، حضور آزیتا حاجیان در پشت صحنه به عنوان بازیگردان سخت ترین عناصر بازی یعنی کودکان از شیرخواره گرفته تا نوجوانانی که به قول خودش آدابته کردن آنها با محیط فیلمبرداری، آن هم در زمانی کوتاه کار بسیار مشکلی است.

محسن علی اکبری هم یکی از تهیه کنندگان سخت کوش است که به راحتی وارد عرصه هر نوع فیلمی نمی شود. او به خوبی ارزش های فیلمنامه و کار کارگردان آن را درک کرده و بر روی آن ها سرمایه گذاری نموده. هر چند ممکن است از جهاتی ضعف هایی بر فیلم مترتب باشد، اما باز هم به قول تهیه کننده می توان با مونتاژی دیگر آن ضعف ها را هم از بین برد.

اما در مجموع اگر بخواهیم قضاوتی عادلانه در مورد فیلم جنگ کودکانه بنماییم، با اثری “سهل و ممتنع” از جهت قصه و ساخت روبرو هستیم.

ماجراهای اصلی فیلم در واقع از زمانی آغاز می شود که پسرنوجوان تنها که خانواده اش را از دست داده، موفق به پیدا کردن برادر خردسالش می شود و از همین جا کشمکش او با زنی که به کودک (موسی) دل بسته، با نگاهی عاطفی و مادرانه آغاز می شود. از سویی برادر می خواهد آخرین بازمانده خانواده خود را نزد خویش حفظ و نگهداری می کند. از سوی دیگر دلبستگی زن و ترس از ناتوانی پسرک در حراست از کودک در آن شرایط دشوار، آن دو را وارد جریانی عاطفی و دراماتیک می کند و این کشمکش ما را تا پایان به دنبال این مثلث محبت و وابستگی روانی و اجتماعی می کشاند.

پایانی تراژیک که دشمن خونخوار برای همه این آدمها رقم زده و آن چه می ماند کودکی تنها و بی پناه است که باید دید کدام دست محبت برای حمایت از او به سویش دراز می شود که البته دستی که وارد کادر تصویر می شود، تمام مشخصات لازم را از دیدگاه ما مخاطبان داخلی و شاید (خارجی) هم دارد و نیازی به شرح و تفسیر نیست. زیرا با دیدن آن در آن موقعیت خونین و وحشیانه که سربازان آمریکایی برای خانواده های عراقی به وجود آورده اند، در واقع با یک ترکیب بندی سمبولیک و نمادین روی آوردن نسلهای باقیمانده به مذهب و نزدیکی به خداست که می تواند ضامن بقای آن ها و تداوم حیاتشان در این آشوبکده باشد.

در یک جمع بندی می توانیم بگوییم که فیلم جنگ کودکانه، فیلم سالمی است. اگر کمی رتیم کار ترمیم شود، از لحاظ ساخت و پرداخت و کارگردانی به نسبت بسیاری از آثار شبه کلاسیک مدرن زده شهری با ضعف های اخلاقی و کژ راهه های کینه جویی، این کار بیشتر به دل خانواده ها می نشیند و آن ها را راضی می کند. عناصر تعلیقی کار هم به اندازه خودش و نه بیشتر از حد معمول و اغراق شده در درونمایه داستان وجود دارد و مخاطب را با خود همراه می کند و به باور پذیری می رساند.

به کلیه عوامل تولید این فیلم خسته نباشید می گوییم. اما با یک سفارش که به این سطح اکتفا نکنند و در ارتقای آثار بعدی خود بکوشند. انشا الله.

• شنبه، بیست و نهم مرداد ماه ۱۳۸۴