ساسان امیرکلالی: ماجرای یک حقیقت فراموش شده: به نام پدر

این طور که پیداست “ابراهیم حاتمی‌کیا” حاضر نیست دست از سر سوژه دفاع مقدس بردارد.

در سینمای ایران جمع کثیری از فیلم‌سازان به این نوع سینما روی آورده‌اند اما به غیر از چند اثر و چند نام هیچ‌کدام از آنان نه قادر بودند اثر ماندگاری از خود به‌جای بگذارند و نه توانستند نامی برای خود در زمره فیلم‌سازان متعهد به این نوع سینما به ثبت برسانند و بعد از ساخت یکی دو فیلم به سراغ سوژه‌ای دیگر رفتند.

اغراق نیست اگر بگوییم تنها فیلم‌ساز متعهد به سینمای دفاع مقدس “ابراهیم حاتمی‌کیا” است. آثار او در همه این سال‌ها آثار قابل توجهی بوده و هستند و هر کدام موفقیتی خاص برای این فیلم‌ساز به ارمغان آوردند. گستره این موفقیت‌ها تا بدان‌جا رسید که فیلم “آژانس شیشه‌ای” او لقب پر فروش‌ترین فیلم سال و یکی از ده فیلم پر فروش تاریخ سینمای ایران را از آن خود کرد. به‌راستی رمز ماندگاری او چیست؟ “حاتمی‌کیا” در آثار اخیر خود دوران پس از جنگ را به تصویر کشیده است موقعیت‌ها و فضاهایی را خلق کرده که به مراتب وضعیتی متشنج‌تر از اوضاع زمان جنگ بوده است. البته میتوان این آثار اخیر را به دو دسته تقسیم کرد در یک دسته از آن‌ها “از کرخه تا راین” و “روبان قرمز” قرار دارد و در دسته دیگر “آژانس شیشه‌ای”، “موج مرده” و “ارتفاع پست”.

در دسته اول سرنوشت و شرایط روحی و روانی افراد باقیمانده جنگ بررسی شده و در دسته دوم بیشتر به کند و کاو درباره تقابل نسل جنگ با نسل بعد از آن و شرایط بعد از جنگ پرداخته شده است. آخرین اثر “حاتمی‌کیا” یعنی “به‌نام پدر” را می‌توان تلفیقی از این دو دسته دانست در “به‌نام پدر” هم به سرنوشت افراد باقیمانده جنگ پرداخته شده و هم به شرایط بعد از جنگ و تقابل دو نسل.

“به‌نام پدر” ماجرای یک حقیقت فراموش شده‌ای است که پدیده‌ای نام جنگ آن‌را برای نسل‌های بعد از جنگ به یادگار گذاشته است. مین‌های خنثی نشده و این‌که چه کسی مسئول خنثی کردن این مین‌هاست. و چه ماهرانه “حاتمی‌کیا” به این قضیه پرداخته است. دختری پا به‌روی مینی می‌گذارد که روزگاری پدرش آن‌ها را برای از بین بردن دشمن به‌کار گذاشته بود. پدری که بعد از اتمام جنگ خود را به‌طور کامل از جنگ و حواشی آن رها کرده وقت خود را صرف خانواده‌ای می‌کند که زمان جنگ کمتر به آن‌ها پرداخته بود. به سراغ کشف معادن رفته در حالی‌که کشف چیزهای دیگری مهمتر بوده و در عین حال مناظراتی با دخترش درباره پدیده جنگ نیز داشته است. (اشاره به سکانس بیمارستان و صحبت‌هایی که دختر و پدر در مورد آتش بس و جنگ دارند.) تقابل دو نسل همیشه در فیلم‌های “حاتمی‌کیا” وجود دارد. سکانس کشتی گرفتن پدر و پسر در “موج مرده”، سکانس مچ انداختن پدر و پسر در “آژانس شیشه‌ای” اما این بار این تقابل بین پدر و دختر و در بیمارستان آن هم نه تقابل فیزیکی بلکه با بازی کلمات انجام شده است و حبیبه (گلشیفته فراهانی) از پای در حال قطعش به‌عنوان وسیله‌ای برای خلع سلاح پدر استفاده می‌کند.

از نظر نگارنده این متن اوج این فیلم سکانسی است که پدر و هم‌رزمش روی تپه باستانی فیلم قرار دارند جایی‌که پدر متوجه می‌شود مینی که دخترش را مجروح کرده توسط خودش کار گذاشته شده است. از نقاط درخشان فیلم، فیلم‌برداری زیبای حسن کریمی است به‌عنوان مثال تصاویری که از طبیعت گرفته شده، تصاویر خوبی از کار در آمده است در مورد نقش‌آفرینی بازیگران نه تنها نقطه ضعفی وجود ندارد بلکه می‌توان بازی پرستویی را یکی دیگر از شاهکارهای او به شمار آورد (باز هم همان صحنه روی تپه باستانی را می‌توان اوج بازیگری پرستویی در این فیلم دانست).

اگر هر کدام از چند فیلم اخیر “حاتمی‌کیا” را به سه قسمت زمانی تقسیم کنیم، دو سوم ابتدایی آن بسیار بهتر و سرتر از یک سوم پایانی آن دانست. “حاتمی‌کیا” موضوع را با ریتم خوبی شروع می‌کند به پرداخت موضوع خوب می‌رسد ولی در پایان‌بندی کمی با مشکل مواجه می‌شود. نوعی شتاب‌زدگی را می‌توان در این یک سوم احساس کرد. در سکانس‌های پایانی فیلم همانند “ارتفاع پست” صدای گریه بچه‌ای شنیده می‌شود در “ارتفاع پست” این گریه به امیدواری اشاره داشت. اما در این فیلم؟