مهرداد عطاری : آینده‌ی سیاه بشر – بیسکویت سبز

آینده‌ی سیاه بشر
“ریچارد فلیشر” کارگردان صاحب‌نام آمریکایی که اثری بسیار معروف مانند “باراباس” با بازی “آنتونی کویین” را در کارنامه‌ی فیلم‌سازی خود دارد، در سال ۱۹۷۳ فیلم زیبا و به‌یادماندنی “بیسکویت سبز” را ساخت. این فیلم ضمن داشتن مضمونی جذاب و سرگرم‌کننده حاوی نکات بسیار ارزنده‌ای است. “فلیشر” در این فیلم نگاهی به آینده دارد و انتقاد خود را از وضعیت بشر در زمان حاضر با به تصویر کشیدن آینده نشان می‌دهد. نام اصلی فیلم ” Soylent Green ” است که اشاره به‌نام یک محصول تجاری از طرف شرکت ” Soylent ” در این فیلم است و در ایران با نام “بیسکویت سبز” به نمایش در آمده است.

در آغاز فیلم روی تصویر نوشته شده: “نیویورک سال ۲۰۲۲” و وقایع فیلم به‌طور کامل در آینده اتفاق می‌افتد. “فلیشر” در این فیلم تمام تلاش خود را به‌کار برده است تا عواقب آسیب‌رساندن به محیط‌زیست و از بین بردن منابع طبیعی به‌دست بشر را به تصویر بکشد. برای بیان این موضوع “فلیشر” داستان را در قالب پلیسی روایت می‌کند که ضمن هیجان بخشیدن به داستان، هدف اصلی را نیز دنبال می‌کند.

پس‌زمینه‌ها و پیش‌زمینه‌های تصویر تا حدود زیادی در انتقال پیام‌های فیلم مؤثر است که نشان از فیلم‌نامه‌ی سنجیده، میزانسن‌های خوب “فلیشر” و طراحی صحنه‌ی ماهرانه‌ی فیلم دارد.

داستان از جایی آغاز می‌شود که یک افسر پلیس پس از وقوع یک قتل مأمور بررسی پرونده و یافتن قاتل می‌شود و در این راه پرده از رازی برمی‌دارد که برای بیننده بسیار تکان دهنده است. در زمان وقوع ماجرا، دیگر آب لوله‌کشی در خانه‌ها وجود ندارد و بشر به حدی دچار بحران کمبود آب است که چاره‌ای جز جیره‌بندی آب وجود ندارد. صحنه‌ای که مردم در صف‌های طویل برای گرفتن سهمیه‌ی آب خود از مخازن آب در خیابان ایستاده‌اند نشانگر عمق فاجعه‌ی بحران آب است که بشر با مصرف نادرست از آن چنین آینده‌ای را برای خویش به ارمغان آورده است. افزایش روزافزون جمعیت به حدی رسیده که بسیاری از مردم مسکن و جایی برای زندگی ندارند و روی پله‌های آپارتمان‌ها، شب را به صبح می‌رسانند! صحنه‌های مربوط به عبور افسر پلیس از پله‌ها به‌خوبی چنین پیامی را می‌رساند.

از بین رفتن درختان و منابع طبیعی در فیلم کاملاً مشهود است به‌طوری‌که در کل فیلم هیچ فضای سبزی دیده نمی‌شود و حتی در جایی از فیلم قیمت یک شیشه‌های توت‌فرنگی ۱۵۰ دلار برآورد می‌شود که بیانگر کمبود شدید آب و مصرف بی‌رویه‌ی منابع طبیعی است.

در فضاسازی خانه‌ی مقتول که شخصی ثروتمند است نیز با نکات جالبی روبه‌رو می‌شویم صحنه‌ی برخورد افسر پلیس با آب لوله‌کشی از جالب‌ترین صحنه‌های فیلم است که تأکیدی دوباره بر کمبود آب است.

یکی از کلیدی‌ترین شخصیت‌های فیلم پیرمردی است که با شخصیت اول داستان زندگی می‌کند او کسی است که وضعیت بهتری را تجربه کرده است و از روزهای خوش گذشته سخن می‌گوید. یکی از نتایج طبیعی از بین رفتن گیاهان و درختان نابودی جانوران است زمانی این موضوع توجه ما را در فیلم به خود جلب می‌کند که می‌بینیم تهیه‌ی مقدار بسیار کمی از گوشت گاو چه‌قدر دشوار و مستلزم صرف هزینه‌ی زیاد است. در شرایطی که مواد غذایی طبیعی تا این‌حد نایاب است و استفاده از غذاهای طبیعی فقط برای ثروتمندان ممکن است. شرکت” Soylent ” محصولاتی به بازار عرضه می‌کند که قیمت پایین‌تری دارند و برای عموم مردم امکان تهیه‌ی آن وجود دارد یکی از مهم‌ترین این محصولات ” Soylent Green ” یا بیسکویت سبز است.

افزایش سرسام‌آور جمعیت موجب شده است که انسان ارزش خود را از دست بدهد و در بدترین شرایط زندگی کند. وجود یک کلینیک مخصوص در این فیلم تأکید بر این موضوع است. کسانی که دیگر نمی‌خواهند زندگی کنند به این کلینیک مخصوص می‌روند و در آن‌جا با روش‌های پزشکی کشته می‌شوند! در زمان مرگ نور مورد علاقه‌ی آن‌ها و تصاویری رویایی به آن‌ها نشان داده می‌شود تا مرگی آرام داشته باشند. پیرمرد که در واقع نمادی از یک نسل به‌شمار می‌رود به این کلینیک می‌رود تا دیگر زندگی مشقت‌بار بشری را تحمل نکند. انتخاب رنگ نارنجی در ساعت مرگ بیانگر غروب نسلی است که روزهای خوب اما پراز غفلت بشری را تجربه کرده است و تصاویر زیبای طبیعی از درختان و گیاهان و جانوران جنگلی با مناظری رؤیاگونه در دنیای عاری از این مواهب الهی است. صحنه‌ای که پیرمرد به تماشای این تصاویر می‌نشیند از مهم‌ترین صحنه‌های فیلم است. صحنه‌ای که نسل قدیم آن جامعه با حسرت به آن‌چه از دست داده می‌نگرد و از بین می‌رود.

افسر پلیس با بررسی پرونده‌ی قتل، سرانجام به ماهیت “بیسکویت سبز” پی می‌برد و قابل را می‌یابد. “بیسکویت سبز” از بدن مردگان تولید می‌شود! این واقعیت تکان‌دهنده نشان می‌دهد که بشر آینده در زندگی سیاه خود با ازبین رفتن تمامی منابع طبیعی و مواد غذایی طبیعی چاره‌ای جز خوردن گوشت هم‌نوعان خود را نخواهد داشت! این یکی از تلخ‌ترین و درعین‌حال بدبینانه‌ترین پیش‌بینی‌هایی است که می‌توان به آینده داشت.

“فلیشر” هیچ پیشرفت علمی و تکنولوژیک را در آینده متصور نمی‌شود و عملاً به‌طور کاملاً آشکار می‌گوید که آینده‌ی بشر باتوجه به وضعیت فعلی، بسیار سیاه‌تر از حال خواهد بود.

در میان فیلم‌هایی که به آینده می‌پردازد شاید هیچ فیلمی چنین نگاه تلخی به آینده نداشته باشد. مثلاً در فیلم “فارنهایت ۴۵۱”، “فرانسوا تروفو” علی‌رغم اشاره به یک فاجعه‌ی فرهنگی در آینده، پیشرفت‌های علمی را نادیده نمی‌گیرد و فیلم “متروپلیس”، “فریتس لانگ” نیز پیشرفت‌های تکنولوژیک را متصور می‌شود. البته به‌نظر می‌رسد هدف “فلیشر” از این‌کار این بوده که با ازبین رفتن طبیعت هیچ پیشرفتی از لحاظ علمی و در حوزه‌ی فناوری ممکن نیست. زیرا انسان بیشتر باید برای بقاء تلاش کند تا این‌که به فکر افزایش سطح آگاهی علمی خود باشد.

علی‌رغم این‌که داستان “بیسکویت سبز” به‌نظر تکان‌دهنده می‌رسد و قابل تصور درحال حاضر نیست ولی واقعاً می‌تواند روزی اتفاق بیفتد. استفاده‌ی بی‌رویه از آب و کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی روزی بحران آب را شدیدتر خواهد کرد. مصرف نابه‌جای منابع طبیعی و قطع بی‌رویه‌ی درختان و آلودگی هوا می‌تواند روزی را متصور سازد که نه درختی هست و نه گیاهی و دیگر هیچ فضای سبزی در زمین یافت نمی‌شود. افزایش بی‌رویه‌ی جمعیت نیز بر این عوامل دامن می‌زند و وضعیت را بیش از بیش بحرانی‌تر می‌کند و روزی را می‌آورد که انسان ارزش واقعی خود را از دست می‌دهد. افزایش جرم و جنایت و پیامدهای اجتماعی وخیم دیگر از نتایج ازبین رفتن ارزش انسان است که در این فیلم نیز به تصویر کشیده شده است.

“بیسکویت سبز”، تاحد ممکن توانسته است حق‌مطلب را ادا کند و پیامدهای رفتارهای غلط بشر امروز را به نمایش بگذارد. به‌همین‌خاطر این فیلم، یک کار خوب در کارنامه‌ی فیلم‌سازی “فلیشر” به‌عنوان یک کارگردان کهنه‌کار به‌شمار می‌آید.

نکته‌ای که همواره باید درنظر داشته باشیم این است که وقایع داستان می‌تواند روزی به حقیقت بپیوندد مگر این‌که بشر زودتر به چاره‌جویی و حفظ محیط زیست خود بپردازد و قدر نعمات خود را بداند.