• محمد محمدزاده تیتکانلو:

    سیری در تاریخ عکاسی مشهد - دوران جمهوری اسلامی (۱)

پس از انقلاب اسلامی و قبل از اجرایی شدن انقلاب فرهنگی، وضعیت عکاسخانه‌ها در بلاتکلیفی بود و همه مترصد تغیرات کلی بودند. تا چند سال پس از وقوع جنگ تحمیلی نیز تنها تعداد کمی به عکاسخانه‌های سطح شهر افزوده شد. عکاسخانه‌هایی که از قدیم در مشهد فعالیت داشتند، برخی تعطیل و بعضی از آنان با تغییرات کلی، خود را تجهیز و به روز کردند. هم چنین مدیریت برخی از آنان تغییر کرد و یا افراد دیگری از خانواده عکاس، مسئولیت عکاسخانه را به عهده گرفتند اما عکاسخانه‌های فراوانی از دوران قدیم تا دوره دیجیتال پابرجا بودند که پس از انقلاب دیجیتال برخی از آنان تاب نیاورده و تعطیل شدند. با این همه، اگر بخواهیم از قدیمی‌ترین عکاسخانه‌های مشهد که هنوز نیز فعال می‌باشند اسم ببریم، می‌توانیم به پیکاسو، اونیورسال، هنر، مریخ و نخستین اشاره کنیم.

تحول لابراتوارهای عکاسی و تغییرات تجهیزات آنان از دهه ۶۰ آغاز شد و به لابراتوارهای چاپ عکس رنگی که از اوایل دهه ۵۰ به تعداد انگشت شماری وجود داشتند، افزوده شد و حتی رقابتی بین لابراتوارها برای چاپ عکس رنگی پس از تجهیز نمودن کارگاه‌های خود به ابزار جدید، ایجاد گردید. از دهه ۳۰ در مشهد برخی خانواده‌ها و افراد، دارای دوربین‌های دستی از قبیل آکفای جعبه‌ای، لوبیتر، مامیا، کداک، پولاروید و غیره بودند. در دوران جنگ تحمیلی نیز دوربین‌های دستی و کامپکت اتومات برای ثبت خاطرات از جبهه یا مواضعی که در آن خدمت می‌کردند بین افراد شیوع یافت و وجود هزاران قطعه عکس از خاطرات جنگ تحمیلی در آلبوم خانواده‌های مشهدی، خود مبین همین نکته می‌باشد و همین امر باعث ورود دوربین عکاسی اتومات به اکثر خانه‌های شهر گردید.

حدود سال ۱۳۶۳، “انجمن اسلامی و بسیج صنف عکاسان مشهد” در اتحادیه تشکیل گردید که اجرای برنامه اعزام داوطلبان عکاس به جنگ و برگزاری جلسات قرائت قرآن در شب‌های دوشنبه در مسجد “جواد الائمه(ع)” را عهده‌دار بود. همچنین پس از ارتحال امام خمینی(ره)، برنامه زیارت مرقد ایشان برای عکاسان عضو اتحادیه، بوسیله این انجمن پیگیری و اجرا می‌شد. مبحث عکاسان جنگ، عکاسان شهید و جانباز شهر مشهد در دفاع مقدس، فصلی مهم و با اهمیت از عکاسی دوره جمهوری اسلامی می‌باشد که در آتیه به آن خواهیم پرداخت. وضعیت “اتحادیه عکاسان و فیلمبرداران مشهد” پس از انقلاب، اجمالأ بدین منوال بود که در فروردین ۱۳۵۸، هیئت مدیره اتحادیه یعنی “اصغر خوشرو” و “مصطفی سزاوار سیدی” برکنار شدند و در ۵۸/۱/۳۰ هیئت مدیره جدید اتحادیه، تعیین شده، آقایان “سیروس نوروزی” به عنوان رئیس اتحادیه و مصطفی سزاوار به عنوان خزانه‌دار معرفی گردیدند. در اوایل دهه شصت، “حسین عرب” ریاست اتحادیه را عهده‌دار شد و آنگاه در ادامه، “سید محمد بابایی” از ۱۳۶۹ تا سال ۱۳۹۲ اتحادیه را مدیریت نمود. از سال ۹۲ نیز “دائمی” در رأس اتحادیه قرار گرفت. “تعاونی عکاسان مشهد” که بعدها به علت عضویت تعدادی از عکاسان شهرهای دیگر استان، از اواسط سال ۷۱ به “تعاونی عکاسان خراسان” تغییر نام داد، سال ۱۳۵۹ ثبت و تأسیس گردید. کار شرکت تعاونی، تهیه و توزیع اسباب و لوازم مورد نیاز عکاسان عضو بود؛ این شرکت حدود سال ۸۹ منحل گردید.

تعداد عکاسخانه‌های مشهد در ۱۳۶۳، حدود سیصد دکان بود و بیشتر آنان یعنی حدود دویست دکان از رسته حرم بارگاهی و الباقی، عکاسخانه‌های پرتره کار سطح شهر به حساب می‌آمدند. پس از توسعه شهری، ادغام شهرک‌ها به هسته مرکزی شهر، تخریب بافت قدیم اطراف حرم و تغییر مکان عکاسان حرم بارگاه به خیابان‌ها و محله‌های اطراف حرم، آمار به نفع عکاسان پرتره کار پیش رفت و امروزه تعداد این عکاسی‌ها دو برابر عکاسی‌های حرم بارگاهی در سال ۱۳۹۲ می‌باشد. در این سال حدود ۱۹۰۰ عکاسخانه در مشهد وجود دارد که دو سوم آن پرتره کار و یک سوم آنان در محدوده اطراف حرم مطهر و خیابان‌های منشعب مشغول به کار می‌باشند. لازم است بدانیم که در بررسی عکاسی‌های سال ۹۲، مجموع صنف عکاسان شهر مشهد لحاظ شده است نه لزومأ تعدادی که در اتحادیه دارای پروانه کسب هستند.

۳۰ خرداد ۱۳۷۳ در اقدام تروریستی سازمان منافقین یک بمب در قسمت بالای سر ضریح مبارک حرم رضوی منفجر شد که براثر شدت انفجار آن تعداد زیادی از جمعیت حاضر شهید و زخمی شدند. این واقعه سبب شد که از نظر امنیتی قوانین سخت‌تری تدوین و اجرا گردد و در همین راستا ورود اشیایی که می‌شد مواد خطرناک را با آن حمل نمود مانند دوربین عکاسی ممنوع گردید و امروزه عکاسی از داخل حرم تنها به اخذ مجوز منوط است.

ادامه دارد…

توضیحی برای منابع این فصل:

به دلیل نبود منابع و تالیفات در رابطه با تاریخ عکاسی بعد از انقلاب اسلامی مشهد، تحقیقات اینجانب به صورت مستند و عملی انجام گرفته است و این دوران بخصوص و جذاب تاریخ عکاسی مشهد، با استفاده از مطالعات اسناد مختلف آرشیوی موثق و مصاحبه با عکاسان و مدیران پیشکسوت صنف عکاسی تهیه و تدوین شده است. همچنین تلاش و دقتی لازم، جهت ارایه صحیح و دقیق مطالب به کار رفته است.

• تاریخ : ۱۳۹۲/۱۰/۴ چهارشنبه