دکتر محمدرضا صباغ

“هجوم سینمای میانه”

اعلام اسامی نامزد‏های جایزه اسکار امسال، دقیقاً در یکی از روزهای میانی برگزاری جشنواره فیلم ساندانس (Sundance Film Festival) می‏باشد. این تطابق اتفاقی، فرصتی است تا اهداف مشترک این دو جشنواره را مورد بررسی قرار دهیم.

از اوایل قرن بیستم تا حدود سال‏ های ۱۹۸۰-۱۹۷۹، فستیوال اسکار، مراسمی سالانه و رسمی بود که هالیوود و دست‏اندرکاران آن، برای بزرگداشت و ستایش از خود تشکیل داده ‏بودند.

از اوایل سال ۱۹۸۰، زمانی‏ که فستیوال فیلم ساندانس S.F.F ، فروتنانه کار خود را آغاز نمود، به ‏عنوان آلترناتیو رسمی هالیوود جا افتاد و جشنواره سالانه‏ای را به‏ نام ” جشنواره فیلم‏ های مستقل ” بنیان نهاد.

تضاد و رقابت این جشنواره‏ ها با یکدیگر همیشه اندکی اغراق ‏آمیز بوده ‏است. برچسب “سینمای مستقل”، چون برچسب‏های “باچربی کم” و “از مواد کاملاً طبیعی” روی بسته ‏بندی‏ های مواد غذایی می‏ باشد و هرگز مقرراتی سخت و دست و پاگیر بر آن حاکم نبوده‏ است. بودجه ‏ ی کم و فیلم‏ هایی با دیدگاه‏ های خاص، باعث روی گرداندن سینما روها از این جریان و در عوض، اجازه ورود به تعدادی فیلم ‏ساز به آن بود. این واقعیت حدود پانزده سال پابرجا باقی ماند. اما اخیراً نشانه‏هایی از سنتزی جدید، دیده می‏ شود.

سینمای “فیلم‏ های مستقل” شاید همان‏ گونه که بعضی از طرفداران آن دائماً اعلام می‏کنند، مرده باشد اما در این‏صورت نیز روح او در جسم دیگری حلول کرده که غم‏بارتر، تأسف‏ برانگیزتر و بیش‏تر سزاوار سوگواری است و همیشه سینما قربانی بدفهمی و کج‏فهمی آن شده‏ است: ” استودیوها ” !

اگر ده فیلم برگزیده منتقدان را کند و کاو کنید و یا وب‏سایت‏هایی را که به فیلم‏ها جایزه اهدا می‏کنند جست ‏ و جو نمایید و یا انبوه آگهی‏های روزنامه‏هایی را که جوایز فصلی را برای آن‏ها تدارک می‏بینند بخوانید، برتری گونه خاصی ـ نه ژانری خاص ـ‌ از سینما بارز خواهد بود.

” خا نه پشـــه‏ های پرنده‌ ” ،House Of Flying Daggers ، ” نامـــزدی طولانــی مــدت ” ،A very long lugagement ، ” سراشیب ” ،Sideway ، ” راننده موتورسیکلت ” و ” هتل رواندا ” ، مثال‏های برجسته‏ای هستند که اشتراکی در قصه و فرم سینمایی ندارند، اما منشأ همه آن‏ها محدوده‏ای است که زمانی ” بخش ویژه ” کمپانی‏های عظیم سینمایی نامیده می‏شدند. نامی نامناسب که اشاره به شرکت‏های زیرمجموعه کوچک‏تری دارند. شرکت فیلم‏های کلاسیک سونی، کلاسیک‏های پارامونت، شرکت مستقل وارنر و فوکوس که کارشان تولید و توزیع روزافزون فیلم‏هایی است که توصیفی نیز به همان اندازه خام و نامناسب دارند:‌ فیلم هنری؟ پروژه‏های کارگردان‏ خبره؟ تولیدات با پرستیژ؟ تله‏های جایزه اسکار؟ فیلم‏های جدی برای مخا طبان بزرگسال؟ …

همه‏ ی نمونه‏ های فوق، حداقل بعضی از اوقات، صدق می‏ کند؟

اما به ‏ نظر بهتر این است که تولیدات این کارخانه‏های فیلم‏ سازی را به‏ عنوان فیلم‏ های ” میانه ” و یا ” متوسط ” بدانیم.

در سال ۱۹۶۸ ” رناتاآدلر ” ،Renata Adle r در دوران تصدی کوتاه مدتش به‏ عنوان مدیر بخش نقد فیلم روزنامه نیویورک تایمز، اقدام به چاپ مقاله‏ای با نام ” تحمل تحول سینما به فیلم‏‏های حقیر! ” نمود. در آن مقاله گفته بود: ” تا چندی دیگر فیلم‏های بزرگ سینما تقریباً از بین خواهد رفت. ” و حدس زده بود که علاقه‏ مندان، آن‏ها را در ” بسته ‏بندی‏ های کوچک! ” پیدا خواهند کرد. طبیعی است که این مقاله وحی منزل نبود. در آن دهه، فیلم‏های ” قصه عشق، پدرخوانده، آرواره، جنگ ستارگان و … ساخته شدند. اما خانم آدلر دوره‏ای را پیش‏بینی کرد که در آن بر صنعت سینما و ذائقه مردم، حکومت خواهد شد.

امروزه استودیو‏های عظیم، اغلبشان محل تجمع سازمان‏ های چند رسانه ‏ای شده ‏اند و به شدت و سرعت در حال سرمایه‏ گذاری برای ساخت فیلم ‏های سرگرم ‏کننده هستند. این فیلم‏ها در پنج قاره زمین، درآمدهای کلانی را به ‏دست می‏‏ آورند. فیلم‏ هایی که عرضه آن‏ها، صدها میلیون دلار برگشت سود داشته و تقاضا را نیز برای آن ‏ ها به‏همین مقدار شکل می‏دهد.

تمایل و رغبت بخش قابل توجهی از مخاطبان خاص، به نوع دیگری از سینما – و سینمای کشور‏‏های دیگر – علاقه هنرپیشه‏ها و کارگردان‏هایی که به دنبال رقابت و کار‏های هنری راضی‏ کننده‏ تری هستند، همه با هم، باعث پیدایش بخش متوسطی شده ‏است که پرثمر و سودبخش اســت. چیزی که ” بخش‏های ویژه ” کمپانی‏ های بزرگ، آن را حق مسلم خود می‏دانند.

این بخش متوسط قادر است، هم اقتصادی باشد و هم فرهنگی. سرمایه‏گذاری در تولیدات مورد بحث، نه افراطی می‏باشد و نه تفریطی و مردمی را که مورد نظر دارند، نه توده ‏های وسیع از مخا طبان معمولی است و نه انجمن‏های هنری سینمایی. اما چیزی ایده‏آل و سودآور ـمثل کسب جایزه اسکارـ در لابلای این اهداف قرار دارد.

• بازنگری سال ۱۹۸۰

فیلم‏ های “میانه” یا “متوسط”، اما با کیفیت بالا، فنومن جدیدی نیستند، اما آن‏ها از طرف کمپانی‏ های بزرگ ساخته نشده و از بند ناف آن‏ها تغذیه نکرده‏ اند.

تولیدکنندگان فیلم و طرفداران آن که خاطرات سال ۱۹۸۰ را مرور می‏کنند، ” بخش‏های ویژه ” را که در آن سال‏ها در حال توسعه بودند، به‏یاد می‏آورند و درخشش اسکار سال ۱۹۸۰ را به ‏ خاطر دارند. در آن سال ” جرالدین پیج ” ،Geraldin Page ، جایزه بهترین هنرپیشه زن را برای فیلم ” سفری به بونتی فول ” ،The trip To Bountiful و ” ویلیام هارت ” ،William Hurt جایزه بهترین هنرپیشه مرد را برای فیلم ” بوسه زن عنکبوتی ” از آن خود کردند. این فیلم‏ها تولید شــرکت ” آیلند پیکچر ” می‏باشند که سال‏ها متروک مانده ‏بود.

“مارک اورمان” ،Mark Urman که در حال حاضر رئیس پخش ” تینک فیلم ” و توزیع‏کننده‏ای مستقل است، می‏گوید: ‌ ” در سال ۱۹۸۲ مسئول قسمت بازاریابی بخش ویژه کمپانی کلمـبیا بودم و به همه شرکت سر می‏زدم. هر کدام حداقل یک تولید داشتند، اما چند سال بعد هیچ‏کدام چیزی نساخته ‏بودند. آن دوره گذشت اما چیزی در درون من می‏گوید، دوباره آن را تجربه خواهیم کرد. ” با اطمینان باید گفت، در حال حاضر تقریباً همه کمپانی‏ها یک فیلم برای توزیع دارند. کمپانی برادران وارنر که برچسب ” وارنر مستقل ” را بر خود زده‏ است، اولین فیلمش را به نام ” قبل از غروب آفتاب ” ساخته ” ریچارد لینک لیتر ” ،Richard Link Later تابستان گذشته، توزیع نمود.

شرکت‏های نسبتاً جدید و تازه تأسیس مثل “یونیورسال فوکوس” در سال ۲۰۰۲ شکل گرفــت و “چراغ دریایی فاکس” در شکل جدیدش پنج سال است که وجود دارد.

بخش ویژه ” فیلم‏‏ های کلاسیک سونی ” که در سال ۱۹۹۱ آغاز به کارکرد و زیر نام ” اوریون ” توسعه یافت، از قدیمی‏ترین این‏ها است و هم‏چنین ” میراماکس ” که تغییر شکل شرکت توزیع کننده‏ای مستقل در بخش ویژه کمپانی دیسنی بود و بعد برای خود استودیویی بزرگ شد و آینده آن برای بنیان‏گذارانش بحث‏های زیادی ایجادنموده است.

“هاروی” ،Harvey و “باب وینشتین” ،Bob Weinstein ، در حال گفت ‏ و گو برای جدا شدن از دیسنی هستند اما هر چه پیش آید، تولیدات جاری، می‏تواند نشانه این باشد که به دوران ” پس از میراماکس ” قدم گذاشته‏ایم.

” مارک جیل ” ،Mark Gill رئیس ” وارنر مستقل ” که به ‏عنوان بازاریاب در میراماکس، کار می‏کرد و برای راه‏اندازی دفتری در لس‏آنجلس به آنجا رفت، می‏گوید: ” میراماکس، روش مایکروسافت را اتخاذ کرده است و بنابراین فیلم‏های زیادی ساخته می‏شود. در آن‏جا هم جای زیادی برای آن‏ها است و هم تنوع فراوانی. “

این تنوع به اندازه کافی، با نظری اجمالی، به طیف فیلم‏ های این کمپانی روشن می‏شود و به‏طور اجتناب‏ناپذیری نوبت این خواهد رسید که برچسب ” میراماکس بعدی! … برای اولین مرتبه در سال ۲۰۰۴ ” روی آن بخورد. این فیلم‎ها شامل فیلم‏هایی برپایه ادبیات (کلاسیک‏ های پارامونـــت: ” عشق پایدار ” ،Enduring Love وارنر، ” ما دیگر این جا زندگی نمی‏کنیم “t Live Here ‘We Don فـوکـوس:anity Fair ، درام‏ های سنتی (سونی: ” جولیا بودن ” و ” خانه پشه‏ های پرنده ” ) و قصه‏ های غیرمرسوم این عصر (فانوس دریایی: ” ناپلئون دینامیت ” وGarden State ) می‏باشند.

By A.O.SCOTT

Published: January 21, 2005 New York Times

• ارسال ۲ شهریور ۱۳۸۷