ابراهیم ذهبی (سیاح)
|
.
. |
از خراسون، دانشنامه خراسان بزرگ ابراهیم ذهبی (سیاح) پدر عکاسی خراسان در گذشت در گذشت یک عکاس پیشکسوت عکس هایی از زندگی مردم در ۷۰ سال پیش ابراهیم ذهبی معروف به سیاح از عکاسان پیشکسوت کشورمان صبح سه شنبه ۲۸ خرداد ۱۳۹۲ به دلیل کهولت سن در مشهد درگذشت.  
  ابراهیم ذهبی که به عنوان پدر عکاسی خراسان شناخته می‌شود، سال ۱۳۰۱ در مشهد به دنیا آمد، از ۱۵ سالگی در کنار دایی‌اش شروع به عکاسی کرد و به مدت هشت دهه صدها عکس از مردم، طبیعت و معماری شهری و روستایی استان محل زندگی‌اش گرفت. ذهبی سال‌های سال دوربین به دوش در خیابان‌های مشهد گشت و گذار می‌کرد و از مردم و زائران عکس می‌گرفت که به همین خاطر ملقب به سیاح شد. این شیوه کار بر عکاسان نسل‌های بعدی هم اثر گذاشت و به همین دلیل او را پیشتاز عکاسی خیابانی و زیارتی کشور می‌شناسند. سیاح علاوه بر عکاسی از مردم در خیابان‌ها، پارک‌ها و اماکن دیدنی مشهد، سال ۱۳۲۸ با شراکت یکی از دوستانش آتلیه ای در خیابان خسروی مشهد تاسیس کرد و سال ۱۳۵۳ مغازه ای را دور فلکه حضرت راه انداخت. او همچنین چند سال به عنوان عکاس و خبرنگار با روزنامه خراسان همکاری کرد که در نگاه هنری‌اش تأثیر داشت. ابراهیم ذهبی را می‌توان یکی از نخستین برندگان جوایز جهانی عکاسی ایران هم دانست. او به خاطر عکسی که در سال ۱۳۲۵ خورشیدی از یک پیرمرد سقا در منطقه کلات خراسان گرفته بود، توانست تندیس یکی از مهم‌ترین مسابقات عکاسی آمریکا را از آن خود کند. با وجود هشت دهه فعالیت هنری و رسانه ای، ابراهیم ذهبی در سال‌های پایانی عمرش زندگی سختی را در خانه سپری می‌کرد و از فراموش شدن‌ها و بی مهری‌ها گله‌مند بود. این عکاس پیشکسوت صبح سه شنبه ۲۸ خرداد در سن ۹۱ سالگی در مشهد درگذشت.
ابراهیم ذهبی (عکاس) برای ثبت این عکس به کلات رفت. دختر را با کوزه ای آب در دست دید، لحظه ای زیبا به نظر می آمد، برای جلب رضایت خانواده دخترک، گفت که عکاس روزنامه است و حتما نسخه ای از آن را بعد از چاپ برایشان خواهد فرستاد. لبخند دختر در زمینه آبی آسمان با کوزه ثبت شد.
حمیده، دختر کوچک عکاس (ابراهیم ذهبی) با گربه ای در بغل به خواب رفته، این عکس، از مجموعه کارهای خارج از آتلیه عکاس محسوب می شود. عکس: ابراهیم ذهبی من یک دایی داشتم در خارج (روسیه) که عکاس بود، وقتی به ایران آمد، یک روز که در نور آفتاب خوابیده بود، من عکسی از وی گرفتم و او به من نگاه کرد – خدا بیامرزدش، دائی ام مرده – از آن روز من دیگر عکاسی را شروع کردم و به این صورت بود که اولین عکسم را در ۱۵ سالگی از او گرفتم و به تدریج در کنارش عکاسی را آموختم. (بخشی از گفتگوی ابراهیم ذهبی با فصلنامه عکس آبرنگ) ابراهیم ذهبی متولد سال ۱۳۰۱ در مشهد است و کار عکاسی را از سال ۱۳۱۶ آغاز کرد. اما قبل از اینکه سیاح در سال ۱۳۵۳ مغازه ای را دور فلکه حضرت تاسیس کند، در سال ۱۳۲۸ با مرحوم محسن رزاقی «فتو رکلام» را جنب فتو نصرت در خیابان خسروی تاسیس کرد. وی هم چنین عکاس و خبرنگار روزنامه خراسان بود. او علاوه بر نیم نگاهی به عکاسی طبیعت، از مروجان اصلی عکاسی زیارتی در مشهد (و ایران) است، به گونه ای که بسیاری از عکاسانی که امروزه در پارک ها و مکان های تاریخی مشهد مشغول به عکاسی اند از شاگردان ابراهیم ذهبی به شمار می روند. ابراهیم ذهبی ملقب به «سیاح» است و اکنون بسیاری از عکاسان او را با همین لقب می شناسند، دلیل این خطاب از زبان وی به این شرح است: هر کجا که می رفتم می پرسیدند؛ مغازه ات کجاست؟ من می گفتم که سیاحم و جای ثابتی ندارم، از همان جا به نام سیاح معروف شدم، بعدها در اولین آتلیه ام رو به روی چاپخانه خراسان که نزدیک آستان قدس بود ساکن شدم (۱۳۲۸) ، اما باز هم همه مرا با نام سیاح می شناختند. ابراهیح ذهبی در سال های پایان عمر زندگی سختی را در خانه سپری می کرد و عمدتا از فراموش شدن ها و بی مهری های رایج در فضای هنری کشور گلایه مند و آزرده خاطر بود. او امروز و در سن ۹۱ سالگی به رحمت ابدی خداوند پیوست. روحش شاد و آسوده و متبرک باد. یادش گرامی باد “خراسون دات کام” فقدان استاد را به جامعه هنری بلاخص هنرمندان عکاس تسلیت می‌گوید.  |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
وداع با پدر عکاسی خراسان
ابراهیم ذهبی مشهدی معروف به «سیاح» فرزند اسماعیل از پیشکسوتان عکاسی خراسان بود. وی در سال ۱۳۰۱ش. درشهر بخارا متولد شد. پدر بزرگش حاج میرزاهاشم جواهری از ثروتمندان بخارا و در دستگاه امیر بخارا جواهر شناس بود و پدرش در شهر بخارا طلافروشی داشت.
ابراهیم سیاح در مصاحبه ای با بخش تاریخ شفاهی مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی جریان مهاجرت به ایران را چنین بیان کرده است. «بعد از انقلاب بلشویکی ۱۹۱۷م. حدود چهار یا پنج سال داشتم که کمونیستها به خانه ما حمله کردند. در این موقع پدربزرگم پرچم ایران را بالا کشید و گفت: ما تبعه ایران هستیم و حق ندارید اموال ما را ببرید. خانواده ما از طریق مرز باجگیران وارد ایران شدند و سپس بخاطر علاقه به علی ابن موسی الرضا(ع) به شهر مشهد عزیمت کردیم. و در کوچه چهنو ساکن شدیم.(۱)
این پیش کسوت عکاسی تحصیلات ابتدایی را تا سال ۱۳۱۶ در مدرسه ملی محمدیه سعادت واقع در بازار سرشور گذرانده است. او در همین ایام است که پدر و مادرش را از دست می دهد. او بخش دیگری از تحصیلاتش را در مهدیه حاجی عابدزاده فراگرفته است.
سیاح عکاسی را از سن ۱۵سالگی زیر نظر دایی خود، محمد حسین عالم زاده، که او نیز ازمهاجران شوروی و یک عکاس معمولی و آماتور بود، شروع می کند.
او در این زمینه گفته است: «من یک دائی داشتم در خارج (شوروی) که عکاس بود. وقتی او به ایران آمد، یک روز که زیر نور آفتاب خوابیده بود، من عکسی از وی گرفتم و او به من نگاه کرد- خدا بیامرزدش، دائی ام مرده- از آن روز من دیگر عکاسی را شروع کردم و به این صورت بود که اولین عکسم را در ۱۵ سالگی از او گرفتم و به تدریج در کنارش عکاسی را آموختم.»(۲)
ایشان عکاسی را به عنوان یک شغل و حرفه با تهیه عکس از متقاضیان شناسنامه در اداره آمار و ثبت احوال ادامه داد. حدود سال۱۳۲۸ش مغازه عکاسی خود را به نام «عکاسی سیاح» در فلکه جنوبی دایر نمود. پس از تخریب اطراف حرم در دهه ۱۳۵۰ش مغازه خود را به فلکه آب منتقل کرد.
آقای ذهبی از ابداع کنندگان سبک عکاسی حرم و بارگاه است. وی در مرور خاطراتش درباره این موضوع گفته است.
«در زمان رضاشاه که دور فلکه حضرت را خراب کردند و مانع عکاسی در مجموعه حرم شدند، پردهها را ساختم. یک نقاشی بود به نام آقای دیدینفر که مغازهاش در خیابان امام خمینی(ره)، روبروی اداره کل آموزش و پرورش خراسان بود. نقاشیهای پردهها را از روی عکس‌هایی که من از مجموعه حرم گرفته بودم در اندازههای ۲*۲متر به صورت چهارگوش نقاشی می‌کرد. نقاشیها بیشتر مربوط به گنبد و گلدسته، صحن نو، صحن کهنه و ضامن آهو بود. زائران که اغلب از شهرستانها و روستاها بودند پس از انتخاب پرده مورد نظر و نوع پوشش جلوی تصاویر نقاشی شده میایستادند و عکس می گرفتیم.»
ایشان با روزنامه خراسان نیز همکاری داشتهاست. عکس وی به عنوان سقای پیر در سال۱۳۳۶ش. برنده مقام اول عکاسی شد. این عکس تصویریک پیرمرد سقا در منطقه کلات خراسان است که توانست تندیس یکی از مهم‌ترین مسابقات عکاسی آمریکا را از آن خود کند.
وی با امضای قراردادی در دهه بیست با آستان قدس رضوی با استفاده از دوربین های فانوسی و شیشههای حساس شده به نور، مبادرت به تهیه عکسهای از اماکن حرم مطهر امام رضا (ع) کند.
کیارنگ علائی از مدرسان عکاسی در ارتباط با آثار سیاح معتقد است که فعالیت‌های عکاسی استاد ذهبی را می توان به سه دسته کلی تقسیم‌بندی کرد:
یکی از این سه، ژانر «عکاسی زیارتی» است که مورد توجه ویژه ابراهیم ذهبی بود و به نوعی می‌توان گفت که این هنرمند از بنیان‌گذاران عکاسی زیارتی در ایران بوده است.
یکی دیگر از گونه‌هایی که ذهبی در آن فعالیت می کرد، عکاسی از مناظر شهری است. وی به دلیل علاقه و ارادتی که به فضاهای شهری و به ویژه معماری سنتی مشهد داشت، عکسهای بسیاری از ساختمانهای قدیمی و مناظر شهری مشهد به ثبت رسانده و معتقد بود که این ساختمانها و مناظر شهری به زودی تغییر پیدا میکنند یا از بین می‌روند، به همین دلیل اهتمام ویژه‌ای در عکاسی از مناظر شهری مشهد داشت. همچنین عکاسی از طبیعت از دیگر ویژگی آثار مرحوم ذهبی بود و با اینکه درمقایسه با دو گونه دیگر، عکسهای کمتری در ژانر عکاسی از طبیعت گرفته است، اما یکی از دل‌مشغولی های سیاح در حوزه عکاسی بوده و عکس‌هایی که او از منطقه طرقبه و کلات گرفته، مثال‌زدنی است.(۳)
ذهبی در سال ۱۳۲۵ش در سن ۲۲سالگی ازدواج میکند که حاصل آن ۴ پسر و ۵ دختر است. از فرزندان او تنها موسیالرضا ذهبی شغل پدرش را ادامه می دهد.
استاد ابراهیم ذهبی(سیاح) در سن ۹۱ سالگی در حالی که ۱۵ سال بود که دست از عکاسی کشیده بود در صبح روزسه شنبه ۲۸ خرداد۱۳۹۲در مشهد در گذشت و در آرامگاه خواجه ربیع به خاک سپرده شد.
۱- نظرزاده، محمد. تاریخچه عکاسی در آستان قدس(مصاحبه با آقای ابراهیم سیاح). دفتر اسناد جلد چهارم. ص۳۲۵-۳۴۴
۲- بخشی از گفتگوی ابراهیم ذهبی با فصلنامه عکس آبرنگ
۳- روزنامه شهرآرا ۲۹خرداد۱۳۹۲
غلامرضا آذری خاکستر
http://ohwm.ir/show.php?id=1814
بازدیدها: ۰
دیدگاهتان را بنویسید
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.