پرسونا (به سوئدی: Persona) فیلمی به کارکردانی اینگمار برگمان محصول ۱۹۶۶ کشور سوئد است که در آن بیبی اندرسون و لیو اولمان نقش آفرینی کرده‌اند.

برگمان در کتاب خود تصاویر از این فیلم بعنوان یکی از پر اهمیت‌ترین فیلم‌هایش یاد کرده‌است.

فیلم رابطهٔ متقابل دو زن به نامهای الیزابت و آلما را نشان می‌دهد. «الیزابت» هنرپیشهٔ موفقی است که در طول اجرای نقش الکترا لال شده‌است و «آلما» پرستاری است که باید از او مراقبت کند.

See results about
October 18, 1966

پرسونا : تو می‌خواهی “باشی” نه این‌که تظاهر به “بودن” کنی

مترجم: دکتر محمدرضا صباغ

دکتر صباغ

هنرپیشه تئاتر “الیزابت وگلر” در حال اجرای نمایشی ناگهان سکوت می‏ کند و ارتباطش را با اطرافیان قطع می‏ نماید. او از نظر بدنی و روانی کاملاً سالم است و فقط تصمیم گرفته است سکوت کند. پرستاری به نام ” آلما ” موظف به مراقبت از او می‏ شود. به‏تدریج ارتباط بین دو زن بیشتر شده، به هم نزدیک‏تر می‏گردند و نهایتاً شخصیت آن‏ها در هم آمیخته و در یکدیگر ادغام می‏ شود.

” پرسونا ” درامی حیرت‏ انگیز در زمینه دو گانگی، “بودن” و تظاهر به “بودن” و اجرای نقش‏هایی است که در آن دو شخصیت زن درگیر شده‏اند. آن‏ها هر دو نفر، نقش واقعی را در زندگی از دست داده و حال، هر یک دیگری را الگوی خود قرار می‏دهد و آن‏قدر پیش می‏رود تا خویشتن خویش را از دست بدهد.

“پرسونا” از آسیمه ‏ترین فیلم‏ های ” اینگمار برگمان ” است. فیلمی همیشه سرگردان و شناور بین حقیقت و رویا، با پلان سکانس‏ های طولانی، در نوسان بین کلوزاپ ها و لانگ شات هایی که وضعیت بی‏ثبات ارتباط دو زن را به خوبی نشان می‏دهد. ” پرسونا ” با فیلم‏برداری چشم گیر و شگفت انگیز ” سون نیک ویست ” ـ شات ‏های ضدنور، افه‏ های سایه روشن، بازی مبهوت‏کننده سایه‏ها ـ‌ و حضور فراموش نشدنی ” لیواولمان ” و ” بی‏بی اندرسون ” فیلمی است که ساخت آن از عهد ه ‏ ی “برگمان” برمی‏ آید. ایده اولیه “به ‏نظر من” پرسونا ” به مقدار زیاد به فعالیت‏های تئاتری من در دوران مسئولیتم در تئاتر دراماتیک رویال بستگی دارد. در کریسمس ۱۹۶۲ و اول ژانویه به‏عنوان مدیر تئاتر برگزیده شده بودم و زمانی این مسئولیت به من واگذار شده بود که تئاتر وضعیت آشفته و بسیار بدی داشت. نه نمایش آماده‏ای برای روی صحنه آوردن داشتند و نه قرار دادی برای فصل آینده با هنرپیشه‏ ها بسته شده بود.

خوب! کار مرا مجذوب خودش کرد و سال اول بسیار برایم لذت‏بخش بود. در اواخر سال ۱۹۶۳ اعضای تئاتر سفر وحشتناکی برای افتتاح تئاتر جدیدی به شهر اوربرنس داشتیم. در این سفر بیمار شدم. به ‏دنبال پنومونی و مسمومیت از پنی‏سیلسن تبی شدید حدود ۳۹ درجه پیدا کردم. به‏شدت فرسوده شدم اما به‏هرحال سعی می‏کردم تئاتر را هدایت کنم، بالاخره برای مراقبت در بیمارستان بستری شدم.

شاید ماه آوریل بود! و آن‏جا نوشتن ” پرسونا ” را آغاز کردم. به ” کِن فانت ” زنگ زدم و خواستم به بیمارستان بیاید. به او گفتم: ” گوش کن کِن، می‏توانی تا اواخر ژوئیه تعدادی آدم برایم آماده کنی؟ می‏توانیم “لیواولمان” و “بی‏بی‏اندرسون” را در این لیست قرار دهیم، در ضمن می‏ توانی بودجه‏ ای به فیلم آینده ‏ ی من اختصاص دهی؟ “

” کِن فانت ” مشفقانه و صمیمانه پرسید: ” فیلم دربار ه ‏ ی چه هست؟ ” گفتم:‌ ” خوب! درباره ‏ ی یک نفر که حرف می‏زند و یک نفر که حرف نمی‏زند. آن‏ها خود را با هم مقایسه می‏کنند و بعد شخصیت‏هاشان با هم آمیخته شده و یکی می‏شود. می‏تواند فیلم کوتاهی باشد و خرج زیادی برندارد. “

” کِن فانت ” پول را تهیه کرد و این چیزی است که من هرگز فراموشش نخواهم کرد. من با دقت و محتاطانه شروع به نوشتن کردم، به‏ عنوان نوعی درمان، روزی یک‏ ساعت پشت میز می‏نشستم و می‏نوشتم. شروع به برداشتن یادداشت کردم. در دور ه ‏ ی نقاهت بیماری‏ ام این سئوال برایم مطرح شد که چرا این‏کار را می‏کنم؟ چرا این‏قدر به این مطلب اهمیت می‏دهم؟ آیا وظیفه‏ام در تئاتر پایان پذیرفته است؟‌ یا تحت تأثیر قدرت دیگری قرار گرفته‏ام؟ در این بحران، ” پرسونا ” زاده شد و رشد کرد.

حس می‏‏کردم هر کلمه در دهانم، هر انعطافی در صدایم، دروغی است که شالوده‏ اش خلأ و خستگی‏ و ملالتم بود و فقط یک راه برای فرار از این حالت یأس و اضمحلال وجود داشت؛ سکوت! و پشت این سکوت دست‏یابی به وضوح و هوشیاری قرار گرفته بود.

در ماه می حالم به‏شدت وخیم شد. همه کارها متوقف گردید. ” لیو ” و ” بی‏بی ” برای ملاقات من به بیمارستان آمدند. یادم می‏ آید که روی تخت دراز کشیده بودم و حتی برایم مشکل بود که چشم‏هایم را باز نگاه دارم. توده‏ای دست نوشته در هم روی میز بود، چند برگ از نوشته‏ ها را برداشتم و به آن‏ها نشان دادم. نمی‏خواستم ترس برشان دارد و فکر کنند فیلم ساخته نخواهد ‏شد. روز اول ژوئن به جزیره ‏ ی ” اورنو ” رفتم. هنوز حمله‏های سرگیجه و منگی وجودداشت اما حالم قدری بهتر شده بود. نیم ه ‏ ی اول ” پرسونا ” را دو هفته‏ ای نوشتم. در ۱۹ ژوئیه فیلم‏برداری در استودیویی در استکهلم شروع شد. اولین روز وحشتناک بود. آن‏چه احساس می‏کردم این بود که نمی‏ توانم این‏ کار را به پایان برسانم. نتایج بسیار بد بود. ” بی‏بی اندرسون ” خشمناک و ” لیو اولمان ” عصبی و من از خستگی فلج بودم اما زمانی‏که به ” فارو ” رفتیم کارها رو به راه شد. هوا بسیار خوب بود. فیلم‏برداری جریان پیدا کرد و ما شروع به برداشت‏های مجدد صحنه‏های ساخته شده در استکهلم نمودیم. بعد از بازگشت به استکهلم عجله داشتم صحنه‏ های بیشتری را بازسازی کنم. بیشتر از نیمی از فیلم مجدداً فیلم‏برداری شد. در هیچ‏کدام از فیلم‏های دیگرم من برداشت زیادی نداشته‏ ام.

وقتی می‏گفتم ” برداشت مجدد! ” هرگز منظورم تکرار برداشت از همان صحنه و همان روز نبود. منظور من برداشت راش‏های روزهای قبل بود که امروز آن‏ها را دیده بودم و راضی‏ام نکرده بود. زمانی این‏جا و آن‏جا گفته ‏ام که “پرسونا” زندگی مرا نجات داده است و این گزافه‏ گویی نیست. اگر توانایی ساخت این فیلم را در خود نمی‏دیدم محتملاً به کلی تحلیل رفته و محو شده بودم. امروز احساس می‏کنم در ” پرسونا ” و بعداً در “فریاد و نجوا” همان قدر اوج گرفته‏ ام که می‏ خواستم و دریافتم که وقتی با آزادی کامل کار کنی به رازهای غیرقابل بیان دست می‏یابی که فقط سینما قادر به کشف آن است. ” تو می‏خواهی “باشی” نه این‏که تظاهر به “بودن” کنی.

شروع حیرت‏ انگیز است. پروژکتور نمایش کوچک، حرکت نوار فیلم، سکانس‏ های سریع، برش فیلم‏ های صامت، دست یک کودک، میخ ‏‏هایی که بر کف دست مسیح کوبیده می‏شوند، گوسفند، عنکبوت،‌ برف‏های آلود ه ‏ ی کثیف، جسد دو پیر، کودکی در تختخواب و همان کودک که سعی می ‏‏کند صورت محو شد ه ‏ ی زنی را لمس کند، سکانس افتتاحیه فیلم را تشکیل می‏دهند.

تعداد زیادی از منتقدان معتقدند که پروژکتور نمایش فیلم برای این است که ” برگمان ” می‏خواهد نشان دهد که به تماشای فیلم نشسته‏ ایم و فیلم را به ‏عنوان “فیلم” بپذیریم، نه به‏ عنوان زندگی واقعی. با این حال مشکل است که این تصویرها (سمبول‏ها) را در سکانس افتتاحیه فیلم (یا شعر: ‌آن‏گ ونه که ” برگمان ” آن را خطاب می‏کند) تعبیر و تفسیر نماییم. گوسفند، میخ‏ هایی که بر کف دست مسیح کوبیده می‏شود یادآور سئوال‏ های مذهبی می‏ باشد که کارگردان آن را در فیلم‏ های قبلی‏ اش مطرح نموده است. عنکبوت واضحاً خدای ” کارین ” را در فیلم ” از ورای شیشه کدر ” به یاد می‏آورد. کودک یک راه ممکن (سایکولوژیک، سایکوآنالیتیک، بودن و نقاب تظاهر به بودن) برای بازخوانی کامل فیلم است.

برف‏های آلوده ‏ ی کثیف، “روشنایی زمستان” را به خاطر می‏آورد. تصویر کودکی که سعی می‏کند چهر ه ‏ ی محو شد ه ‏ ی زنی را لمس کند (تصویر مادر؟‌ مادر محو شده‏ای که خودش را انکار می‏کند) می‏خواهد ارائه کنند ه ‏ ی ” انسان ـ‌ خدا و نفی و اثبات خدای خاموش ” باشد.

“سکوت” نام فیلم قبلی “برگمان” ـ‌ قبل از “پرسونا” ـ می‏باشد. در “پرسونا” شخصیت اصلی که سکوت کرده است، الیزابت و گلر است. آخرین کلامی که در فیلم “سکوت”، استر به یوهان می‏نویسد SOUL است و نام پرستاری که در “پرسونا” مراقبت الیزابت سکوت گزیده را بر عهده دارد ALMA می‏باشد. شاید به این دلایل است که “برگمان” از فیلمش به‏عنوان ” شعر در تصاویر ” نام می‏برد و ارزش دارد که توصیه‏های او را بپذیریم که؛ ” برای تفسیر فیلم هر راهی که می‏خواهید انتخاب کنید. مثل شعر، تصاویر نیز برای انسان‏های متفاوت معانی متفاوتی دارد. “

علی‏رغم موفقیت یا عدم موفقیت حل معمای سکانس افتتاحیه، به هرحال فیلم اصلی را تماشا خواهیم‏ کرد. پرستار “آلما” موظف به مراقبت از ” الیزابت وگلر ” هنرپیشه تئاتر می‏شود. دکتر برای ” آلما ” توضیح می‏دهد که او در زمان بازی در نقش “الکترا” ناگهان دیالوگ را قطع کرده و بعد در سکوت کامل فرو رفته است و از نظر روان و تن کاملاً سالم است.

آن‏ گونه که “برگمان” می‏گوید الیزابت از سکوت به‏ عنوان نوعی اعتراض استفاده می‏کند، شاید خانم دکتر روان‏پزشک او این را تشخیص داده است. او به الیزابت می‏گوید:

دکتر فکر مـی‏کنی تو را درک نمی‏کنم ؟ تو نومیدانه‏ رویایــی را دنبال می‏کنی و این برای تو شکنجه است. تو می‏خواهی ” باشی ” نه این‏که تظاهر به ” بودن ” کنی. بودن را در تمام لحظات هـــوشیاری و آگاهی زندگی‏ات می‏خواهی. هم‏زمان عمیقاً می‏دانی که آن‏چه برای خودت هستی با آن‏چه برای دیگران می‏باشی متفاوت است و این تو را گیج می‏کند. می‏ترسی که این راز کشف شود. می ترسی که عریان بمانی، می‏ترســی نقاب از چهره‏ات برداشته شود و دوباره در محدودیت قرارگیری. زیرا آن‏جا در “تئاتر” هر کلامـــی دروغ است، واقعیت ندارد. هر لبخندی ادا است. مشکل‏ترین نقش چه نقشی است‌؟ خودکشی؟ نه این غلط است. بهتر است که پناهگاهــی در بی‏حرکتــی پیدا کنی. در سکوت. بنابراین از دروغ گفتن احتراز می‏شود و مجبور به اجرای نقش و تقلیــد ژست‏هایی که دوست نداری نمی‏شوی و خودت را پنهان می‏کنی. این‏طور فکر نمی‏ کنی؟ این چیزی است که دارد انجام می‏شود. اما پنهان کردن خود کافی نیست. می‏دانی، زندگی خودش را به هزاران شکل متفاوت نشان می‏دهد. ممکــن نیست که واکنشی نداشته باشی. کسی اهمیت نمی‏دهد که واکنش تو واقعی است یا دروغ است. فقط در تئاتر این اهمیت دارد. حتی شاید آن‏جا هم مهم نباشـد. تو را ستایش مـی‏کنم ” الیزابت ” . از نظر من تو باید این نقش را تا پایان ادامه دهی. تا زمانی‏که علاقه‏ات به این نقش زایل شود و آن‏را برای اجرای نقش دیگـری رها کنی. همان‏طور که تاکنون عادت به این داشته‏ای.

بنابراین سکوت به‏عنوان حقیقت و صداقت به‏ کار گرفته می‏شود. یک‏بار دیگر ” برگمان ” با یک پارادوکس کار را آغاز می‏کند. شخصیت فیلم هنرپیشه است. کسی‏که عادت به بازی نقش‏های مختلف دارد، کسی‏ که قادر به کنترل مرز بین واقعیت و خیال است. او تصمیم گرفته نقش‏ ها را رها کند. می‏خواهد همیشه خودش باشد. اما پنهان شدن در پس دیوار سکوت، نقش دیگری نیست؟ نقاب دیگری نیست؟ کسی می‏تواند بدون اجرای نقش زندگی کند؟ آیا خود زندگی نقش نیست و یا مجموعه‏ای از نقش‏های متفاوت؟ پس چگونه می‏توانیم واقعاً خودمان باشیم و خویشتن خودمان را آزاد کنیم؟ با اعتقادات مذهبی آن‏گونه که ” کی‏یرکه‏گارد ” می‏گوید؟ با هنر‌؟ در غیر این‏صورت نقش خالص و منزهی وجود دارد؟ بعد از هم ه ‏ ی این‏ها آیا چیز بیشتری از مجموع ه ‏ ی تأثیرات اجتماعی که دائماً با آن‏ها مواجهیم خواهیم بود؟

حتی پرستار “آلما” نقش بازی کردن ” الیزابت ” را تشخیص می‏دهد: “من برای هنرپیشه‏ ها ارزش زیادی قائلم و آن‏ها را تحسین می‏کنم. فکر می‏کنم هنر بازیگری، ارزش والایی در زندگی دارد. علی‏الخصوص برای مردمی که درگیر مشکلات هستند. “

معنی واقعی “پرسونا” نقابی است که هنرپیشه‏ ها در تئاتر‏های کلاسیک از آن استفاده می‏کردند اما ” کارل گوستاو یونگ ” معانی دیگری نیز برای آن قائل است (هوشیاری بدلی یا نقاب شخصیتی پیچیده‏ای که توسط شخص علی‏رغم مغایرت با کاراکتر درونی‏اش پذیرفته می‏شود. با این قصد و نیت که به‏عنوان محافظ یا مدافع با این نیرنگ، خود را با دنیای اطراف سازگار نماید.)

پزشک‏ معالج ” الیزابت ” پیشنهاد می‏کند که دو زن برای تعطیلات و کسب آرامش به کنار دریا بروند. در تنهایی، آن‏ها با یکدیگر روابط صمیمانه‏تری پیدا می‏کنند. ” آلما ” شخصیت خود را برای ” الیزابت ” باز می‏کند.

” آلما ” : من فکر می‏کنم‏ تو تنها کسـی هستـی‏ که واقعاً به من گوش کرده‏ای. چه خــوب است آدم حرف بزند.

او ترسش از هنرپیشه بزرگ از بین می‏رود و برای او از پنهان‏ترین رازهایش سخن می‏گوید. حتی وحشتناک‏ترین بخش‏های زندگی جوانی‏اش را تعریف می‏کند که در اثر لغزشی از یک بیگانه باردار شده و سقط جنینی طبیعی داشته است و نامزدش هنوز از این مطلب بی‏خبر است. روز به روز بیشتر و بیشتر به ” الیزابت ” وابستگی پیدامی‏کند، او را تحسین می‏کند و دوست دارد. ” برگمان ” نقل می‏کند: ” آلما یاد می‏گیرد که خودش را بشناسد و از طریق ” الیزابت ” او در جست‏ و جوی خودش می‏باشد. “

روابط حسنه بین دو زن دیر نمـــی‏پاید. یک روز ” آلما ” نامه‏ای را که ” الیزابت ” برای پزشک‏اش نوشته است می‏خواند : ” عزیزم آرزو می‏کنم همیشه همین‏طور زندگی کنم، در انزوا، در سکــوت. با کمترین احتیاجات لازم، با احساس التیام دردها و زخم‏ها. پرستار آلما یـک مشغولیت و تفریح واقعی است. خودش را برایم لوس مــی‏کند. گمان مــی‏کنم که او هم با من احساس آرامش مــی‏نماید. به من خیلی نزدیک است و علاقــه‏مند. دوست دارم به او آمــوزش دهم. گاه برای گناهــان گذشته‏اش می‏گرید، برای حاملگـی و سقط جنینش‏اش. او رنج می‏کشد زیرا تصوراتش از زندگی با اعمالش مغایرت دارد. “

پس از خواندن این نامه، آلما، الیزابت را متهم به سوءاستفاده و بهره ‏برداری از خود می‏کند. دو زن با یکدیگر درگیر می‏شوند. “الیزابت”، “آلما” را کتک می‏زند و آلما او را با ظرفی پر از آب جوش تهدید می‏کند.

” الیزابت ” فریاد مـی‏زند: ” نه! دیوانه شده ‏ای؟ “

و برای لحظه‏ ای سکوتش را می‏شکند.

” آلما ” می‏ غرد: ” ترسیدی،‌ این‏ طور نیست‌؟ برای چند لحظه شاید واقعاً خودت بودی. واقعاً ترسیدی. “

فیلم قطع می‏ شود. روی کلوزاپ صورت آلما باقی می‏ماند و نوار فیلم می‏سوزد. شاید به این وسیله سینما خودش را باطل می‏کند. دوباره تصاویری از سکانس ابتدا فیلم را می‏ بینیم. وقتی فیلم دوباره آغاز می‏شود مثل این‏است همه چیز تغییر کرده است. آلما با تعارضی جدی با الیزابت سخن می گوید:

آلما: آیا خیلی مهم است که دروغ نگوییم، راست‏گو باشیم و لحنی صمیمانه داشته باشیم؟ آیا این واقعا ضروری است؟ کسی می‏تواند بدون حرف‏های ناقابل و مبتذل زندگی کند؟ حرف‏های بی‏ معنی نزند و خودش را آشکار سازد و راه فراری پیدا کند؟ می‏دانم که تو سکوت اختیار کرده‏ای چرا که از نقش بازی کردن خسته شده‏ای، نقش‏هایی که بسیار هم خوب بازی کرده‏ای و خـوب نیست که آدم، نادان، دروغگو و پرگو باشد؟ آیا اگر این را بپذیریم حال ما را بهتر نمی‏کند؟ تو نمی‏فهمی! دکتر می‏گفت که روان تو سالم است. من تعجب می‏کنم زیرا تو از همه دیوانه‏ تری. تو ” نقش ” آدم سالم را بازی می‏کنی و آن‏چنان خوب بازی می‏کنی که دیگران باور می‏کنند، همه باور می‏کنند غیر از من. من می‏دانم تو چ ه ‏قدر بیماری.

” الیزابت ” به‏سوی دریا می‏گریزد. ” آلما ” او را تعقیب می‏کند و پوزش می‏طلبد.

شب درون ویلا هر یک در اطاق خود تنها هستند. ” آلما ” به اطاق ” الیزابت ” می‏رود. او را که خواب است تماشا می‏کند و وانمود به نوازش و دلجویی او می‏نماید.

” برگمان ” می‏گوید: ” شالود ه ‏ ی فیلم ” پرسونا ” بر این کشاکش شدید استوار است. ” آلما ” می‏بیند که درب اطاق ” الیزابت ” نیمه باز است. وارد می‏شود و او را بی‏هوش و یا حتی ظاهراً مرده می‏یابد. می‏ترسد، با خجالت او را نگاه می‏کند و ناگهان این‏جا شخصیت‏هاشان را با یکدیگر عوض می‏کنند. او شرایط روحی روانی زن دیگر را تا رسیدن به پوچی کامل تجربه می‏کند. این صحنه، نوعی صحنه‏ بازتابی است. “

” آلما ” ناگهان صدای مردی را از بیرون می‏شنود که ” الیزابت ” را به نام می‏خواند. در سکانسی بین خواب و بیداری ” آلما ” (که حالا الیزابت است) شوهر الیزابت را در اطاقی ملاقات می‏کند. آن‏ها با یکدیگر گفت‏ و گو می‏نمایند، درست مثل این‏که آلما واقعاً الیزابت باشد و الیزابت پشت سر آلما ایستاده و صحنه را نظاره می‏کند. قبل از این‏که شوهر الیزابت او را نوازش کند آلما فریاد می‏زند : ” نه. من الیزابت نیستم. ” او با شرم این کلمه را بیان می‏کند.

بعدتر ” آلما ” خراشی بر دست‏اش ایجاد می ‏کند و ” الیزابت ” خم می‏شود تا خون او را بمکد. ” آلما ” می‏ گوید: ” من هرگز مثل تو نخواهم شد. من مدام در حال پیشرفت هستم. هر کاری می‏خواهی بکن ، اما هرگز به من دست پیدا نخواهی کرد. “

تفسیر قطعی جابه‏ جایی شخصیت ‏ها به روشنی در صحنه خارق‏ العاده نهایی فیلم و تک ‏گویی و تعارض بین دو زن نشان داده می‏ شود.

به‏نظر می‏رسد ” آلما ” عمیقاً تغییر کرده و به خودش کاملاً اطمینان دارد. اما با صدایی متفاوت سخن می‏گوید. ” الیزابت ” چیزی را در دست پنهان نموده و ” آلما ” او را وادار می‏ کند که دستش را باز کند. در دست ” الیزابت ” تصویری از پسرش دیده‏می‏شود.

” آلما ” آمرانه می‏گوید: ” باید دراین‏باره صحبت کنیم. “

” الیزابت ” سر باز می‏زند و آلما می‏گوید: ” پس من آن را خواهم گفت. “

در متن فیلم‏نامه‏ سخنانی که در این رابطه از زبان ” آلما ” نقل می‏ شود از زبان اول شخص مفرد است اما در فیلم دوم شخص بیان می‏شود.

” آلما ” می‏ گوید: ” الیزابت تصمیم گرفته است مادر شود فقط به این دلیل که این نقش را هم بازی کرده باشد اما به‏شدت آرزوی مرگ فرزندش را داشته ‏است. “

“برگمان ” دو بار مونولوگ شگفت‏انگیزی را در طول این صحنه نشان می‏دهد. نوبت اول کلوزاپ چهره ” الیزابت ” است که نیمی از آن در تاریکی قرار گرفته است و روی آن صدای ” آلما ” قصه را تعریف می‏کند. گفتار تمام می‏شود و سکانس مجدداً آغاز می‏گردد. این‏بار کلوزاپی از چهره ‏ ی ” آلما ” است که مثل صحنه ‏ ی قبلی نیمی از آن در تاریکی است. در انتهای این مونولوگ دو نیمه روشن تصویرها با یکدیگر یکی شده و تصویر واحدی را درست می‏ کند. تصویر ” ایزـ آلما ” . این صحنه از مشهورترین صحنه‏های تاریخ سینما می‏باشد.

دگردیسی کامل شده و شخصیتی جدید تولد یافته‏ است.

” برگمان ” می‏گوید: ” تک‏گویی تعارضی است که دو برابر شده است. مونولوگ‏ها از دو منبع گفته می‏ شود. اول ” الیزابت ” و بعد پرستار آلما. سون نیک ویست و من به این نتیجه رسیدیم که نیمی از چهر ه ‏ ی آن‏ها را در تاریکی نگاه داریم. این معمولی بود اما در انتهای مونولوگ چسباندن قسمت روشن چهر ه ‏ ی آن‏ها به یکدیگر چهره‏ای جدید به‏ وجود آورد. وقتی من نسخه‏های چاپ شده را از لابراتوار دریافت کردم از لیو و بی‏بی خواستم به اطاق ادیت بیایند. با دیدن این تصویر، بی‏بی اندرسون با شگفتی فریاد زد: لیو چ ه ‏قدر بیگانه به‏ نظر می‏رسی و لیو در جوابش گفت: این تو هستی، تو خیلی بیگانه به‏ نظر می‏رسی. آن‏ها به‏ طور خود به خودی هیچ‏کدام ‏صورت‏شان را بدون نیم ه ‏ ی دیگر نپذیرفتند. “

به این نیز باید توجه کرد که چهر ه ‏ ی دو زن چگونه تغییر یافته است. در شروع فیلم آن‏ها بسیار متفاوتند و در آخر فیلم کاملاً شبیه به هم.

در انتهای مونولوگ ذکر شده ” آلما ” می‏گوید: ” من مثل تو نیستم، مثل تو فکر نمی‏کنم، تو نیستم. من فقط موظف به مراقبت از تو هستم. من آلما هستم. پرستار. الیزابت وگلر هنرپیشه نمی‏باشم. الیزابت تو هستی. “

به‏دنبال آن ” آلما ” با ” الیزابت ” در سکانسی که مثل رویا می‏باشد گفت‏ و گو می‏کند. الیزابت مجدداً روی تخت بیمارستان دراز کشیده است.

” آلما ” می‏گوید: ” از تو خیلی چیز یاد گرفتم. “

و سپس کلماتی که معنی ندارند بر زبان می‏آورد.

“برگمان ” می‏گوید:‌ ” رفتار آلما در وضعیت رویاگونه ‏ ی این قسمت به دلیل است که دریافته بعداً دیگر نخواهد توانست از کلمات استفاده کند و سخن بگوید. او قدرت بیان را از دست داده‏است اما مانند یک ماشین وارد بخشی از یک نمایش شده‏است آن‏هم دقیقاً در نوبت خودش و کلمات بدون هیچ مفهومی از دهانش بیرون می‏پرند. “

در پایان گفته‏ ها، آلما، الیزابت را وادار می‏کند که کلمه‏ای را تکرار کند : “هیچ! تکرار کن. هیچ، هیچ، هیچ “

بالاخره الیزابت دردناک می‏ گوید: ” هیچ “

آلما سر او را در آغوش می‏گیرد؛ ” خوب است راهش همین است، راهی باید باشد. “

و فیلم با تصویری از دو زن پایان می‏یابد.

آن‏ها ویلای کنار دریا را ترک گفته و به خانه باز می‏ گردند. صحنه نهایی یک بار دیگر تصویر کودکی است که سعی می‏کند صورت محو شد ه ‏ ی زنی را با دست لمس کند.

داستان در فیلم‏نامه ادامه پیدا می‏کند. ” برگمان ” می‏نویسد که الیزابت در ماه دسامبر به خانه و به تئاتر باز می‏ گردد. دکتر می‏گوید: ” بسیار مشکل است دلایل او را مورد بررسی قرار دهیم اما شاید نوعی صفت کودک‏گرایی شدید باشد که در او به وجود آمده است و هم ه ‏ ی چیزهای دیگر مثل فانتزی،‌ احساسات، درک و حتی هوشیاری در رابطه با آن می‏باشد. فکر می‏کنم در این زمانه برای هنرپیشه قوی شدن آدم لازم است باطناً و عمیقاً کودک باشد. “

مترجم: دکتر محمدرضا صباغ

• ارسال ۶ اسفند ۱۳۸۳