مجید سیف العلمایی
بررسی فیلم “آژانس شیشه ‏ای” ساخته “ابراهیم حاتمی کیا“

آژانس شیشه ‏ای

خدایا : مرا به ابتذال آرامش و خوشبختی مکشان. اضطراب‏ های بزرگ، غم‏ های ارجمند و حیرت‏ های عظیم را به روحم عطا کن. لذت‏ ها را به بندگان حقیرت بخش و دردهای عزیز بر جانم ریز٫ [۱]

سخت‏ تر از فکر کردن، عمل کردن است. و سخت‏تر از عمل کردن، قضاوت کردن است. ما نه به‏ عنوانِ یک مخاطب معمولی بلکه می‏خواهیم به ‏عنوانِ مخاطبی نسبتاً آگاه به فیلم «آژانس شیشه ‏ای» نگاه کنیم. و در واقع منتقدانه به «داوری» و قضاوت بنشینیم. و چه سخت است. قصد داریم تحلیل کنیم. نه تجلیل و نه تخریب. ضرورت نقادی تحقیق است و لازمه ‏ى محقق بودن هم بی‏طرفی.

اثرِ هنری حیاتی مستقل دارد منهای هنرمند.

یعنی هر اثرِ هنری + مخاطب = یک اثر منحصر به فرد.

من عاشق این ‏گونه سینما هستم.

برای به‏ کار انداختن اندیشه، احساس را غلغلک می‏ کند.

سینمایی که از قوه‏ ى عاطفه استفاده می‏کند تا قوه‏ ى فاهمه به‏ کار افتد.

زبانِ سینما:

صحنه (نور، رنگ، حجم، لوازم صحنه):

۱٫ مرکزِ صحنه. ۲٫ پس‏زمینه. ۳٫ پیش‏زمینه.

زمان:

صدا:

راوی:

مبانی فیلم ‏نامه:

نام: چرا «آژانس شیشه ‏ای»؟

مضمون: «چرا ما این‏قدر از هم دوریم.»، یا «هر کس فکر می‏کند بهترین است.»

موضوع : حاج کاظم جهت درمان دوستش (عباس حیدری) و بردن او به لندن کوشش‏ها می‏کند. ولی به هنگام تهیه‏ى بلیط هواپیما قضیه گره می‏خورد.

مبانی داستان:

قابل فهم بودن :

محتمل بودن :

باورپذیربودن :

ایجاد همذاتْ‏ پنداری[۲]:

دارای سطح ( ظاهر ) و عمق ( باطن ) داشتن :

مبانی شخصیت:

در بحران شخصیت ها خودِ واقعی خویش را بهتر نشان می دهند.

شخصیت اصلی : حاج کاظم . قهرمان نیست . مطلق نیست . اشتباه هم می کند. مثلاً دو مرتبه به سبب توقف اتومبیل در مکان توقف ممنوع ، جریمه می شود.

شخصیت اساسی : عباس حیدری . ( شخصیت مکمل . نیمى دیگر شخصیت اصلی . )

شخصیتِ‏ کمکی[۳] (همراه): اصغر.

شخصیت منفی : در این فیلم یک شخصیت منفی به معنای معمول وجود ندارد.

به عبارتی شخصیت منفی ناپیداست .

شخصیت منفی ، یک جریان ، نظام است نه یک فرد.

تیپ :

ساختار فیلم ‏نامه:

آغاز – میان – پایان :

ماقبل داستان :

عناصِر درام:

کنش اصلی : عباس[۴] جهت مداوا و معالجه باید هر چه سریع تر به لندن برود.

فراموش نکنیم پیرامون همین کنش، کنش های فرعی هم دیده می‏شود.

واکنش (نیاز دراماتیک) اصلی: تهیه‏ى بلیط هواپیما.

و باز یادمان باشد که واکنش ها (نیاز دراماتیک)ی فرعی دیگری به چشم می‏ خورد. که طبعاً دارای انگیزه ‏ها، قصدها، و هدف‏ های فرعی نیز هستند. یعنی نیازهای دیگر که برآورده می‏شوند مثل ویزا و پاسپورت.

کشاکش: در این فیلم شخصیت بازدارنده به‏ معنای معمول وجود ندارد. عامل بازدارنده ناپیداست. هرکس به وظیفه ‏ى خود عمل می‏کند.

نقطه‏ ى عطف اوّل: شکستن شیشه و آمدن مأمور و گرفتن ژ ۳ از او.

مبانی کلام:
استفاده از لهجه.

چند نکته:
زنان در آثار حاتمی‏کیا و مخصوصاً در «آژانس شیشه ‏ای»:
فاطمه – نرگس – دانشجو – کارکنان شرکت –
کودکان در آثار حاتمی‏ کیا و مخصوصاً در «آژانس شیشه ‏ای»:
جوانان در آثار حاتمی‏ کیا و مخصوصاً در «آژانس شیشه ‏ای»:

[۱] نیایش (۸): ص۹۹
[۲] همذاتْ‏ پنداری (Identification)
[۳] شخصیتِ‏ کمکی
[۴] دوست، همرزم، همسنگر، باور، اعتقاد، خویشتن و… حاج کاظم

۱۳۸۱/۰۷/۲۲

بازدیدها: ۰